Een van de doelstellingen van mijn site is het geven van informatie over historische straatnamen. Voor Amsterdam zijn er verschillende boeken beschikbaar, zoals de Stadsatlas Amsterdam: straatnamen en brugnamen verklaard. Dit boek geeft een toelichting op de naam van de straat, een historische naam als deze bestaat en de datum van verandering. De oudere straatnamen staan niet in het hoofdwerk, helaas, hoewel er een lijst met gewijzigde straatnamen en verdwenen straten is, is die beperkt tot de 20e eeuw.
Vandaag de dag verwachten mensen deze informatie op het web te vinden. Samen met oude kaarten willen ze de locatie van de straat, in heden en verleden vinden.
We kunnen drie eigenschappen van straten onderscheiden: de verschillende namen van de straat in het verleden of het heden, de locatie, en de periode van bestaan van de straatnaam. Locaties en namen zijn historisch variabel. We kunnen ons afvragen: als een straatnaam verandert wordt het dan een nieuwe straat? Straatnamen verwijzen naar straten als gebieden tussen de gebouwen die een naam gekregen hebben. Straten als objecten hebben een locatie en een gebouwde omgeving. Wanneer deze twee veranderen kunnen we waarschijnlijk spreken van een nieuwe straat, hoewel de naam hetzelfde blijft. Het omgekeerde kan ook: de locatie en gebouwen blijven, maar de naam verandert. We hoeven dit probleem niet op te lossen: we kunnen volstaan met het localiseren van de straatnamen en het verbinden van de naamsvarianten aan elkaar en ze beide in de tijd plaatsen. Een straat kan van plaats veranderen en de gebouwen eraan kunnen gesloopt worden, zoals de Moddermolensteeg aan de Raamgracht, die sinds de sloop voor de metro op een andere plek is en waarvan de huizen niet meer bestaan. Andere straten zijn hernoemd maar niet wezenlijk veranderd, zoals Binnen-Amstel waarvan twee delen Staalkade en ‘s-Gravelandse Veer werden. Er zijn ontelbare variaties mogelijk waarin een historisch stratenregister moet voorzien. Dit doen we met autoriteitsbestanden.
Hoe moeten autoriteitsbestanden worden gebouwd en welke inhoud hebben ze? Deze bestanden stellen een standaardnaam voor de straat vast. Dit kan de huidige naam zijn. Vervolgens worden de naamsvarianten in heden en verleden geïnventariseerd. Bij die naamsvarianten geven we aan in welke periode ze voorkwamen. Vervolgens kunnen we aan de naamsvarianten locatiegegevens en adressen toevoegen, zodat we de straat in een geografisch informatiesysteem (zoals Google Maps) kunnen opnemen en lokaliseren. Heel precies zal deze informatie pas zijn als we de locatiegegevens op huisnummer nauwkeurig hebben.
In de praktijk ontwerpen we drie tabellen: een met de standaardnamen van straten, de hoofdtabel, een met de naamsvarianten gelinked via de standaardnamen, met informatie over de tijdsperiode van de varianten, en een met adressen en locaties, voorzien van het jaar van de bron, ook gelinked via de standaardnamen met de hoofdtabel. Op die manier kunnen bijvoorbeeld de vele dubbele straatnamen naar de diverse locaties geleid worden.
Als we deze informatie voor verschillende perioden verzamelen wordt het mogelijk te zien welke huidige straatnamen historische veranderingen hebben ondergaan, en kunnen we historische straatnamen terugvinden met hun huidige locatie. Dat niet alleen: veel historische informatie die nu digitaal beschikbaar komt bevat straatnamen, vaak in een naamsvariant die opgezocht moet worden. Op basis van autoriteitsbestanden zou dit veel makkelijker zijn en wordt historische straatinformatie beter benut.
Veel informatie over historische straatnamen berust bij het Stadsarchief. Men heeft diverse omnummeringstabellen gebouwd die van oude huisnummeringen naar nieuwe verwijzen. Die bestanden maken het mogelijk 19e eeuwse straatnaamwijzigingen na te gaan. Ze zijn echter niet consequent in het onderscheid tussen historische straatnamen, hun toenmalige spellingen en de huidige straatnamen. De straatnaamregisters van de gemeente (met de huidige straatnamen) zijn ook een interessante bron, maar bevatten zo veel straatnamen met curieuze afkortingen en omdraaiingen dat ze niet goed bruikbaar zijn als standaardnamen. Met andere woorden een systematische benadering van dit probleem is nog niet gestart. Het Stadsarchief heeft ervaring met het beroep doen op vrijwilligers voor het invoeren van data: zie velehanden.nl. Een straatnamenregister zou een mooi volgend project zijn.
Op basis van het straatnamenboekje van 1853 zal ik spoedig een voorbeeld van zo’n systeem online zetten.
Amsterdam stories 